Câu hỏi đảo ngược đáp án (reverse coding – reverse question) được sử
dụng thường xuyên trong lập bảng câu hỏi nhằm loại bỏ tối đa các phiếu khảo sát
kém chất lượng.
Trước khi đi vào nguyên tắc sử dụng câu hỏi đảo ngược đáp án, chúng ta cần nắm được “tính thuận chiều” trong các câu hỏi Likert. Mỗi nhân tố gồm các câu Likert (biến quan sát) nhỏ bên trong và tất cả chúng đều thuận chiều tích cực hoặc tiêu cực. Không được có sự xen lẫn vừa tích cực vừa tiêu cực, nếu không khi kiểm định độ tin cậy thang đo sẽ gây ra tình trạng hệ số Cronbach’s Alpha của nhân tố nhỏ hơn 0.6 hoặc bị âm, dẫn đến loại bỏ cả nhân tố. Cùng nhìn ví dụ nhân tố Lương, thưởng, phúc lợi bên dưới, 5 biến quan sát đều đi theo hướng tích cực:
Tích cực là sao và tiêu cực là như thế nào, chúng ta sẽ xem
qua bảng phân tích sau:
Dựa trên tính chất tích cực và tiêu cực này, các nhà nghiên cứu đã xây dựng câu hỏi đảo ngược bằng cách:
- Trường hợp 1: Chọn ra 2 biến quan sát có sự tương đồng mạnh về tính chất sau đó chuyển 1 biến quan sát sang tiêu cực (nếu tất cả các biến quan sát còn lại đều thuận chiều tích cực).
- Trường hợp 2: Nếu không có 2 biến quan sát tương đồng mạnh với nhau, chúng ta sẽ bổ sung vào một biến quan sát ảo giống với tính chất một biến quan sát có sẵn. Và biến này cũng cần chuyển sang tiêu cực (nếu tất cả các biến quan sát trong nhóm đều thuận chiều tích cực).
Câu hỏi đảo ngược sẽ được đưa trực tiếp vào bảng khảo sát. Sau khi thu thập dữ liệu về, chúng ta sẽ kiểm tra kết quả trả lời của đáp viên ở 2 câu tương đồng. Nếu câu 1 (tích cực) đáp viên chọn điểm 4, 5 nhưng câu 2 (tiêu cực) vẫn chọn điểm 4, 5 nghĩa là có sự mâu thuẫn trong câu trả lời. Khả năng rất cao đây là bảng khảo sát đánh bao lô một loạt điểm, chúng ta sẽ xem xét và loại bỏ bảng khảo sát này.
Thao tác xử lý câu hỏi đảo ngược có thể được thực hiện trước và sau khi nhập liệu. Tuy nhiên, nội dung phía sau của bài viết chỉ đề cập đến việc xử lý trước khi nhập liệu.
Nếu gặp các khó khăn trong xử lý dữ liệu, các kiểm định không đạt yêu cầu, vi phạm các tiêu chí so sánh. Bạn có thể tham khảo dịch vụ chạy SPSS thuê của Phạm Lộc Blog để có được kết quả tốt hơn.
1. Nhập liệu với trường hợp có sẵn 2 biến quan sát tương đồng
Ví dụ: Nhân tố Lương, thưởng, phúc lợi biến quan sát TN1 và TN3 có sự tương đồng về tính chất nên chúng ta sẽ chuyển câu TN3 về dạng tiêu cực để làm câu hỏi đảo ngược đáp án.
Sau khi đã loại bỏ các phiếu khảo sát xấu, những phiếu khảo sát còn lại sẽ được nhập liệu vào phần mềm. Để thuận tiện cho việc sử dụng hàm tính toán đối với câu hỏi đảo ngược và câu hỏi gài ở phần trước, chúng ta nên nhập liệu vào Excel thay vì nhập liệu trực tiếp lên SPSS. Tạo thêm một cột TN3_Bandau để nhập dữ liệu gốc của biến TN3 thu được từ các phiếu khảo sát, sau đó dùng hàm IF() trong Excel để đảo ngược đáp án trả lời.
Giá trị đã được đảo ngược tại cột TN3 như hình trên sẽ được dùng để xử lý chính thức. Tóm lại, quy trình nhập liệu của câu hỏi đảo ngược đáp án trường hợp có sẵn 2 biến quan sát tương đồng là:
1. Sau khi thu phiếu khảo sát về, loại bỏ các phiếu khảo sát kém chất lượng
2. Nhập liệu các phiếu khảo sát tốt còn lại vào Excel
3. Dùng hàm Excel đảo ngược đáp án của biến quan sát đảo ngược đáp án
4. Dùng dữ liệu đã đảo ngược để đưa vào xử lý chính thức
2. Nhập liệu với trường hợp bổ sung biến quan sát ảo
Ví dụ: Nhân tố Lương, thưởng, phúc lợi không có các biến quan sát tương đồng về tính chất nên chúng ta sẽ đưa vào một biến quan sát ảo TN6 tương đồng với biến TN2 có sẵn. Biến TN6 này sẽ được chuyển về dạng tiêu cực để làm câu hỏi đảo ngược đáp án.
Sau khi đã loại bỏ các phiếu khảo sát xấu, những phiếu khảo sát còn lại sẽ được nhập liệu vào Excel. Tuy nhiên, do TN6 là biến ảo được đưa vào để làm công cụ lọc nên sẽ được loại bỏ khi nhập liệu, chúng ta chỉ nhập liệu từ TN1 đến TN5 và không cần thực hiện thao tác đảo ngược đáp án.
** Lưu ý: Câu hỏi đảo ngược đáp án là một mẹo của người nghiên cứu, chỉ nên trình bày khi in phiếu khảo sát hoặc khảo sát trực tiếp. Trong trình bày luận văn, báo cáo kết quả không đưa câu hỏi này vào nội dung bài làm.
